Біздің әзіл-сықақ театрларымызда монолог жанрының бағы ептеп болса да ашылып келе жатыр екен, бәрекелді деп отырдық. Бірақ ұнамағаны – ортаға шыққан жігіттердің бәрінің сөзінің тұздығы орысша.
Жұртты күлдіруге тиіс, талма тұстан ұратын сөздерінің барлығы – «ұлы да ерен» тілде. «Братан», «пробка», «обшым», «что такое?», «прикинь», «тема», «есличто», «проблема…
Сенбі күні «Қазақстан» телеарнасынан «Әзіл әлемі» театрының концерті көрсетілді. Сөз жоқ, жігіттердің бәрі дарынды. Сахнаға бір-бір әннен кейін кезек-кезек шығып жатса да, жұртты жалықтырған жоқ. Жатты, тұрды, неше түрлі қимылдарға салды, қоғамның теріс мінездерін тәуір-ақ сынады. Біздің әзіл-сықақ театрларымызда монолог жанрының бағы ептеп болса да ашылып келе жатыр екен, бәрекелді деп отырдық. Бірақ ұнамағаны – ортаға шыққан жігіттердің бәрінің сөзінің тұздығы орысша. Жұртты күлдіруге тиіс, талма тұстан ұратын сөздерінің барлығы – «ұлы да ерен» тілде. «Братан», «пробка», «обшым», «что такое?», «прикинь», «тема», «если что», «проблема… Әзілдерінен нақты мысал келтірсек. Армани айтады:
– «Говори қабыл болсын!» дейді бір қыз. «Не?!» десем, «Айтты» айтам да» дейді. Со­сын алдым да: «Пусть, говорят», – дедім мен де. Ол ұқпай қалды. «Айтсын!» дегенім ғой».
– «Үлкендердің бірі «әкең кім боп істей­ді?» деп сұрады.
– Проводник.
– Бәсе, түрің вагонға ұқсайды! – деп қояды».
Медет Досханаев: «Басқалар үшін «пе­шеход» – жаяу жүргіншілер жолы болса, біз­де ол – «беговая дорожка»!
Ерлан Құлшынбайшын: «Бала кезде біз жаман жыладық. Неге? Индийский фильм­ге».
Біздіңше, қазіргі қазақ тілінің дамуына ерекше үлес қосуға тиіс азаматтар – осын­дай әзіл-сықақ театрының артистері. Бір кездері Нұржан-Туканың «шешеміз ғой, шешу үшін жүрміз ғой!» дегені ауызекі тілде әлі күнге «хит»! «Атам-ай, атам басы-ай!» деге­нін де орайлы қолданып, тыңдау­шы­сының езуіне күлкі үйіріп жүргендер жетер­лік. Жүсіп пен Уәлибектің, тағы бір Нұр­жанның, Жұлдызайдың жаңа жаргондарын жұрт талай іліп әкеткен.
Бұл не демегіміз? Тіл үнемі өсіп, жаңа­рып отыратын тірі ағза іспетті болғандықтан, жаргонның да қазақша болғаны дұрыс. Соң­ғы жылдары қазақ тілінде бұрын қол­даныста болмаған, болса да, көбінесе тура мағынасында айтылған тамаша жаргон сөздер, тіркестер пайда болды. «Қоянның суретін салып кетті» деген тіркес «алдап кетті» дегеннен гөрі әлдеқайда әдемі есті­леді, ең бастысы, алдап кеткен адамға кеші­ріммен, түсіне қарайтыныңды аңғартады. «Көрсетпей сұрап алды» – ұрлады, жым­қырды дегеннің «образды» сипаты. «Жын­ды» нәрсе екен!» деген де қазір жастардың тілінен түспейді. Бір нәрсеге қатты сүйсін­генде, таңғалғанда айтатын сөз. Бірақ осы «жындыны» соңғы кездері «тема» ысырып бара жатыр. «Құлақтан теуіп» –«өтірік айтып» дегеннің баламасы.
Әрине, мұндай сөздермен тіліміз байып кетпес, бірақ бәрібір даму үдерісінің қызу екенін байқатар еді. Естеріңізде болса, 2012 жылғы футболдан Еуропа чемпионатында ағылшынтілді комментаторлар «кержаков­шылау» деген жаңа сөз таптық» деп алақай­лады. Ресей құрамасының шабуылшысы Александр Кержаков топтық турнирдегі 3 матчта қақпаларға 19 соққы бағыттап, соның бірде-бірін тура тебе алмаған ғой. Ас­панға, қақпаның екі шетіне ұшқан, еш­бірі тым құрыса қақпашыға тура бармаған. Бұл жаңа сөзді ағылшындар әлі қолданатын болса керек.
Жаңа жаргон сөздерді неологизмдер қатарына жатқызуға болмас. Десе де, Ұлы­британияда неологизм сөздер жыл сайын талданып, іріктеліп, тіпті «жыл сөзі» анық­талып жатады екен. Фейсбук парақшасында астаналық Нұрғиса Асылбеков бұл туралы орайлы жазды да. «Лексикалық қорды байы­тып жатқан жаңа бірліктердің жілігін шағып, майын тамызатын линвгист маман­дардың түрлі одақтары бар. Былтырғы «жыл сөздері» болып бірінде – «geek», енді бірінде «selfie» сөзі іріктеліпті. Geek – техноло­гияның соңғы жетістіктерін, әсіресе, қалта­фонның соңғы модификациясын, план­шет­тің ең соңғы шыққанын қалт жі­бер­­мей­тін, қолындағы алдыңғы нұсқасын тәрк етіп, жаңасына жеткенше аласұра­тын­дар. Selfie – өзін суретке түсіріп, оны әлеу­мет­тік желіге орналастырушылар. Былтыр­ғы селфилердің озғаны – Манделамен қоштасу рәсіміндегі Обаманың «қиқар­лығы» еді, естеріңізде болса. Былай қарасаң, әр жылдың өзіне телінген «жыл сөзінің» сол жылдағы адамзаттың даму динамикасын, тыныс-тіршілігін, ілгерілеу не шөгу траек­ториясын бір сөзбен ұтымды бере алатын құдіреті бар» деп жазды Нұрғиса.
Біз болсақ, әлі күнге «ударный» сөздер­дің бәрін орысша қолданып келеміз. Ара-арасында «ғаламтор», «үдеріс», «тінтуір» деп аударып алып, өзіміз үркетініміз және бар. «Музей» мен «архивті» жап-жақсы қазақша­лап едік, қазір «мұражай» мен «мұрағаттан» қайта аластауға жанталасып жатырмыз. Шынын айтқанда, осы жаңа заманды пай­даланып, қазақтың тілін жаңа сөздермен, жаңа аудармалармен, тіпті жаңа жаргон­дармен байытып алудың уақыты туып тұр. Оған жұрт алдына жиі шығатын азаматтар себепші болса, қанеки… Әзіл-сықақ театр­ларының дәуірі ғой, олар осыны халықтық игілікке пайдаланса деген бір тілек біздікі.

«Айқын» газетінен

http://www.aikyn.kz/articles/view/43827